CHROMATOGRAFIA to technika analityczna służąca do rozdzielania na poszczególne składniki (w celach analitycznych lub preparatywnych) mieszanin związków chemicznych. Wprowadzenie techniki chromatograficznej było rewolucyjnym postępem w dziedzinie analizy chemicznej pozwalając na szybki, prosty i tani rozdział mieszaniny związków chemicznych na poszczególne składniki. Jak ogromny był to postęp świadczy fakt, że za prace związane z odkryciami metod chromatograficznych wielokrotnie przyznawano nagrody Nobla (A. Tiselus rok 1948 oraz A.J.P. Martin i R.L.M Synge, rok 1952).
Rozdział na poszczególne związki będące składnikiem mieszaniny następuje poprzez przepływ fazy ruchomej (eluentu) przez fazę stacjonarną.
Pierwotnie była to
Chromatografia bibułowa – fazą stacjonarną jest tu bibuła, zawieszona w dużej komorze na dnie której znajduje się eluent. Dolna krawędź bibuły zawieszona jest w eluencie. Małą ilość analizowanej mieszaniny (zwykle 0,05 ? 0,1 ml) nakłada się specjalną pipetą na linię startu znajdująca się tuż powyżej miejsca do którego będzie sięgać eluent. Następnie bibułę zawiesza się w komorze gdzie następuje proces rozwijania chromatogramu. Wyraźnie widać jak czoło eluentu wędruje w górę bibuły. Po dojściu do odpowiedniego poziomu przystępujemy do odczytu. Poszczególne składniki widoczne są w postaci okrągłych plam (jeśli są one rozciągnięte lub podział nie nastąpił oznacza to że eluent został źle dobrany), ujawniających się w świetle ultrafioletowym (UV) lub po spryskaniu odpowiednim odczynnikiem wywołującym (bardzo często był to roztwór jodu). Poszczególne związki w mieszaninie opisuje się poprzez podanie ich Rf ( ang. retardation factor ? współczynnik opóźnienia). Jest to stosunek wysokości na jakiej znajduje plama danego związku do odległości pomiędzy linią startu a czołem chromatogramu. Niski Rf oznacza że plama znajduje się blisko linii startu, zaś wysoki że jest blisko czoła.
Była to dość uciążliwa metoda, wymagała zastosowania dużych komór (o wysokości nawet 1 metra) zaś manipulowanie dużymi arkuszami bibuły nie było łatwe. Aby to uprościć i ułatwić opracowano metodę zwaną
Chromatografia cienkowarstwowa ? zasady pozostają te same, tylko bibuła została zastąpiona cienką warstwą żelu silikonowego (lub celulozy) nałożonych na płytkę szklaną (zwykle o standardowych rozmiarach 10 x 20 cm).
Najpierw takie płytki wylewało się i przygotowywało samodzielnie, jednak bardzo szybko w sprzedaży pojawiły się gotowe do natychmiastowego użycia płytki i dostosowane do ich wielkości komory chromatograficzne.
Kolejnym etapem rozwoju chromatografii było wprowadzenie metod instrumentalnych ale o tym w następnym poście.
Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk