Cytryna zwyczajna Citrus limon (nazywana też cytryną właściwą lub po prostu cytryną) to gatunek roślin z rodziny rutowatych (Rutaceae). Do tej samej rodziny zaliczamy również inne owoce cytrusowe, na przykład pomarańcze, mandarynki, limonki, pomelo oraz kilka innych.
Pochodzi z południowo-wschodnich Chin, lecz obecnie nie występuje tam ani w stanie dzikim ani też nie jest uprawiana a powstała prawdopodobnie ze skrzyżowania limy z cytronem. Cytryna do Europy trafiła dopiero w średniowieczu. Wcześniej Rzymianie znali i uprawiali wyłącznie cytrony.
Jest to drzewo dorastające zazwyczaj do 5 m, choć niekiedy do 10 m, u większości odmian występują gałęzie z kolcami.
Ma piękne, białe, wydzielające silną woń kwiaty, średnicy do 30 mm, a kwitnie prawie nieprzerwanie. Dlatego też często jest uprawiana w domach, jako roślina ozdobna. Jeżeli zostanie zapylona, możemy na parapecie doczekać się własnych owoców.
Z botanicznego punktu widzenia jej jadalne, bardzo kwaśne owoce są jagodami, powszechnie zaś nazywane są cytrynami. Są jajowate, o wydłużonych końcówkach. Mają dość grubą, żółtą okrywę i żółtawy, soczysty i aromatyczny, miąższ, który botanicy nazywają endokarpem.
Chemizm
Poszczególne części rośliny, a także surowce z nich pozyskiwane mogą różnić się zawartością związków czynnych.
W owocach oraz w otrzymywanym z nich soku dominują polifenole które są odpowiedzialne za aktywność biologiczną surowca. Wśród polifenoli główną grupą stanowią flawonoidy (np. apigenina i diosmina oraz wiele innych), wykorzystywane w celu poprawy krążenia żylnego, uszczelniania naczyń krwionośnych, a także jako czynniki wzmacniające odporność. Poza polifenolami w owocach i soku stwierdzono obecność wielu innych związków chemicznych, takich jak pochodne kumaryny, aminokwasy i węglowodany. Cytryna zwyczajna jest bogatym źródłem witamin, takich jak: witamina C, A, B oraz E oraz pierwiastków, takich jak: potas, wapń, magnez, sód.
Jak już kiedyś wcześniej pisałem, właśnie ze względu na wysoką zawartość witaminy C, sok z cytryny okazał się skutecznym lekiem przeciwszkorbutowym, co potwierdził w 1747 r. James Lind w pierwszym w historii medycyny prawdziwym badaniu klinicznym.
Jednym z najważniejszych produktów otrzymywanych z cytryny zwyczajnej jest, składający się głównie z terpenów, olejek eteryczny. Zawiera on głównie limonen, ?-pinen i ?-terpinen.
Zastosowanie w medycynie
Cytryna, oraz otrzymywane z niej produkty, znalazły szerokie zastosowanie medyczne.
W badaniach klinicznych potwierdzono działanie przyspieszające gojenie ran cukrzycowych, przeciwalergiczne oraz wspomagające regenerację hepatocytów, czyli komórek wątroby.Opisano tam szereg innych, pozytywnych efektów spożywania cytry. Mogą one na przykład zwiększać gęstość kości a nawet poprawiać pamięć krótkotrwałą.
W szeregu publikacji wykazano aktywność przeciwnowotworową soku z cytryny na komórki raka piersi a także jego pozytywny efekt przy nieregularnych cyklach miesiączkowych. Działa też miejscowo przeciwzapalnie dlatego też wykorzystywany może być do płukania gardła.
Może też korzystnie wpływać na układ krążenia poprzez obniżanie ciśnienia krwi oraz wspomaganie leczenia uszkodzeń mięśnia sercowego także na układ trawienny (pobudza motorykę jelit, łagodzi mdłości).
Wykazano też aktywność przeciwbakteryjną cytryn, np. na szczepy E coli oraz działanie przeciwwirusowe na Herpes simplex i Influenza virus a nawet przeciwgrzybicze, m.in. na Candida parapsilosis.
Może też zmniejszać stężenie lipidów we krwi oraz łagodzić objawy zapalenia płuc. Olejek cytrynowy znalazł zastosowanie w aromatoterapii jako czynnik relaksujący, uspokajający i immunostymulujący.
Zastosowanie w kosmetologii
Olejek cytrynowy stosowany jest jako składnik perfum oraz środek zapachowy w różnych kremach oraz innych preparatach kosmetycznych.
Ze względu na zawartość polifenoli, mających działanie antyoksydacyjne i zmniejszające poziom wolnych rodników surowce otrzymywane z cytryn stosowane są do produkcji kosmetyków antystarzeniowych.
Cytryna w kuchni
Tu oczywiście trzeba zacząć od tradycyjnej herbaty z cytryną. Ponadto, cytrynę stosuje się jako dodatek do różnych deserów (kremy, ciasta, lody). Jest też składnikiem różnych cukierków oraz dodatkiem zapachowym do gumy do żucia.
Alkoholowy wyciąg ze skórki cytrynowej jest głównym składnikiem znakomitego włoskiego likieru limoncello, choć jest też dodatkiem do szeregu innych wódek i likierów.
Zastosowanie cytryn nie ogranicza się jednak do dań słodkich, dodaje się ją też do różnych sosów, jest też podstawą zupy cytrynowej.
Oczywiście trzeba też napisać, że trudno sobie wyobrazić kawior lub łososia wędzonego (a także ryby w wszelkiej postaci) nie skropione sokiem świeżo wyciśniętym z cytryny.
Jak więc widać, zastosowanie cytryn jest wszechstronne i trudno sobie wyobrazić jej brak.
Cóż może być lepszego od gorącej herbaty z cytryną po zimowym spacerze lub kieliszku limoncello do poobiedniej kawy.
AUTOR : Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk