O tym, kto mieszka w ulu niedawno pisaliśmy w artykule ogólnym o pszczole miodnej (do lektury którego serdecznie zapraszamy https://www.labor.com.pl/pl/pszczola-miodna/), dziś za to przedstawimy jakie produkty możemy w nim znaleźć. Z wpisu dowiecie się czym jest wosk, a także co znajdziemy w jadzie pszczelim i ile go trafi do naszego krwioobiegu podczas użądlenia.
Pszczele produkty dzielimy na dwa rodzaje. Do pierwszego zaliczymy te, które są bezpośrednim wytworem organizmów pszczół robotnic i do nich należą: jad pszczeli, mleczko pszczele oraz wosk pszczeli. Drugi stanowią dzieła wytworzone z surowców zebranych w środowisku i są to miód, propolis oraz pyłek kwiatowy (w postaci obnóży i pierzgi). [1]
Jad pszczeli wytwarzany jest w celach obronnych, jego użycie kosztuje owada śmierć. [2,6] Pod względem chemicznym składa się z wody, amin, białek i enzymów. Głównym składnikiem jadu pszczelego jest polipeptyd melityna. Związek ten jest zbudowany z dwudziestu sześciu aminokwasów amfipatycznych. Wykazuje szerokie działanie antybakteryjne: zarówno przeciw bakteriom gram dodatnim jak i gram ujemnym. Białko to jest inhibitorem wirusa mozaiki tytoniowej oraz wirusa opryszczki. Jad produkowany jest przez gruczoły znajdujące się na odwłoku robotnic oraz królowej. Podczas użądlenia dostaje się około 12-140 ?g substancji, która powoduje skutki neurotoksyczne (wpływające na układ nerwowy), krwotoczne (wydostanie się krwi ze śluzówek, spadek ciśnienia) oraz hemolityczne (rozpad białych krwinek). Atak jednej pszczoły nie jest niebezpieczny, pod warunkiem, że nie jesteśmy na niego uczuleni, jednakże użądlenie przez rój, alergia lub ukąszenia w okolicy jamy ustnej czy oczu mogą być bardzo niebezpieczne. Człowiek znalazł zastosowanie dla jadu pszczelego w postaci dodatku do maści w związku z jego właściwościami poprawiającymi ukrwienie – jako środek łagodzący bóle reumatyczne czy stłuczenia. Ma działanie przeciwzapalne, więc używany jest w schorzeniach takich jak rwa kulszowa, nerwobóle oraz zapalenie korzonków. Jad pszczeli stosuje się w postaci maści, użądleń, inhalacji czy nawet iniekcji. Coraz częściej również słyszy się, że znajduje zastosowanie w łagodzeniu migren, astmy oskrzelowej i nadciśnieniu. [3,4]
Mleczko pszczele wywarzane jest przez pszczoły w celu karmienia młodych larw oraz matki pszczelej. Jest to wydzielina karmicielek, bogata w witaminę E, witaminy z grupy B, białka, substancje lipidowe, węglowodany, kwasy organiczne, acetylocholinę, a także minerały. Dzięki swoim właściwościom znajduje szerokie zastosowanie w kosmetyce, ale również korzystnie wpływa na pracę mózgu, pamięć i zdolność koncentracji. Wykazuje pozytywne działanie na naczynia krwionośne przy miażdżycy czy stanach zapalnych żył. Jest naturalnym afrodyzjakiem, przeciwdziała impotencji u mężczyzn [4,5, 6].
Wosk pszczeli wytwarzany przez pszczoły robotnice w procesie ?wypacania? płytek wosku służy do budowy gniazda oraz zabezpieczania dojrzałego miodu. Z chemicznego punktu widzenia wosk jest mieszaniną kwasów organicznych (np. kwasu palmitynowego, kwasu cerotynowego, melisowego czy mirycylowego) oraz innych pochodnych węglowodorów takich jak np. estry kwasu octowego czy walerianowego. [6] Najczęściej wykorzystywany w kosmetyce. Zarówno w preparatach do ciała, ale również do mebli, skór, ceramiki, polerowania karoserii. W przemyśle farmaceutycznym wosk pszczeli stosowany jest również jako komponent plastrów kojących i maści. Obecnie wykonuje się z wosku świece, które dzięki dużej zawartości substancji eterycznych wydzielają przyjemny miodowo-woskowy zapach. [1]
Najpopularniejszym produktem pochodzenia pszczelego zdecydowanie jest miód. Pod względem składu chemicznego to stężony wodny roztwór cukrów, w większości prostych ? glukozy i fruktozy. Składa się głównie z wody (20 g w 100 g) oraz węglowodanów (79,5 g w 100 g). Pozostałe 0,5 g w 100 g to minerały ? fosfor, potas, sód, magnez, żelazo, cynk, miedź, jod i mangan, a także witaminy ? C i grupa B ? oraz enzymy. Miód od wieków wykorzystywany jest w medycynie ze względu na szereg właściwości leczniczych: jest bakteriobójczy (pokonuje gronkowce czy paciorkowce, przez co pomaga w gojeniu ran), wzmacnia serce, działa wspaniale na nasz układ immunologiczny i trawienny, odżywa mózg, wpływa kojąco na nerwy, ma właściwości pielęgnacyjne, obniża ciśnienie krwi, leczy schorzenia wątroby i dróg żółciowych. Konkretne rodzaje miodów mają swoje własne ?specjalizacje? np. miód manuka świetnie wpływa na wrzody żołądka. [1-6]
Propolis jest wykorzystywany przez pszczoły do zalepiania w ulu wszelkich otworów, przez które pszczoły nie są w stanie przejść. Wytwarzany jest z substancji smolistych, żywicznych i balsamicznych pozyskiwanych z pąków roślinnych popularny drzew. Ma on duże znaczenie w zachowaniu higieny w ulach, przez swoje właściwości: bakterio- i grzybo-bójcze. Od bardzo dawna ekstrakty propolisu stosowane są w medycynie ludowej do leczenia trudno gojących się ran, jako środek odkażający oraz środek wzmacniający odporność organizmu. [1,6]
Pyłek kwiatowy pszczoły zbierają formując tzw. obnóża pyłkowe na tylnej parze nóg zaopatrzonych w koszyczek. Powstałe w wyniku mieszania pyłku ze śliną obnóża przenoszone są przez owada do ula gdzie składane są w komórkach plastra. Zmagazynowany w plastrze pyłek ulega przekształceniom w pierzgę. Pierzga jest to pyłek roślin umieszczony oraz ubity w komórkach plastra, poddany procesowi fermentacji mlekowej. Produkt ten stanowi podstawowe źródło białka w diecie larw pszczelich, z tego powodu magazynowany jest w miejscach składania jaj przez matkę pszczelą. W pierzdze znajdują się liczne makro- i mikroelementy a także witaminy z grupy B oraz rozpuszczalne w tłuszczach witaminy E, D i K.[6] Pyłek (i pierzga) działają antybakteryjnie, regenerująco, uodparniająco i odtruwająco. Polecany jest w leczeniu chorób wątroby, działa przeciwanemiczno, poprawia ogólną kondycję organizmu i wzmacnia odporność przy przeziębieniach. [5]
Świat ludzi wiele czerpie od tych małych owadów, dlatego jesteśmy im winni opiekę i troskę. Obecnie trwa wiele badań wykorzystujących pszczele produkty w walce z chorobami, np. wirusem HIV.
[1]. http://www.pszczoly.zielonaakcja.pl/platforma-edukacyjna/materialy-merytorczne/item/57-produkty-pszczele-rodzaje-wlasciwosci-i-zastosowanie.html
[2] H. Mruk, ?Pszczoły i ich produkty na usługach zdrowia ludzi?, DOI 10.34616/23.19.116 https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/99740/PDF/02_03_H_Mruk_Pszczoly_i_ich_produkty_na_uslugach_zdrowia_ludzi.pdf
[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Jad_pszczeli
[4] https://wcinaj-miod.pl/jad-pszczeli/
[5] https://pzp.biz.pl/2017/12/17/pozostale-produkty-pszczele/
[6] M. A. Kruszewski; M. Naumowicz, ?Znaczenie pszczoły miodnej (Apis mellifera) i produktów pszczelich w życiu człowieka?, Edukacja biologiczna i środowiskowa, 4/2017 http://ebis.ibe.edu.pl/numery/2017-4/ebis-2017-4-6.pdf
AUTOR: mgr inż. Renata Kowalczyk