Streszczenie
Równowaga kwasowo-zasadowa to stan, w którym zachowany jest odpowiedni stosunek kationów i anionów w płynach ustrojowych, warunkujący ich poprawne pH i prawidłowy przebieg procesów życiowych. Stan równowagi kwasowo-zasadowej osiągamy, kiedy zakres pH krwi dla większości procesów przemiany materii wynosi 7,35-7,45. Na utrzymywanie prawidłowego pH krwi i płynów ustrojowych największy wpływ mają układy buforowe krwi (fosforanowy, wodorowęglanowy, hemoglobinianowy, białczanowy), płuca oraz nerki.
Wiele stanów chorobowych związanych z dysfunkcją układu oddechowego i nerek, izolowanych lub współistniejących, może zaburzać tę równowagę.
W przebiegu kwasicy nie zawsze występują objawy kliniczne lub objawy te są nieswoiste(np. zmęczenie, nudności i wymioty). Ostra kwasica może również powodować przyspieszony rytm serca i zaburzenia oddychania, stan splątania, bóle głowy. Może prowadzić również do ataków epileptycznych, śpiączki, a czasami nawet do śmierci. Objawy zasadowicy, takie jak osłabienie czy skurcze. są często związane z utratą jonów potasu (K+).
W utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej pomaga dieta opierająca się na świeżych, nieprzetworzonych produktach oraz eliminująca produkty zakwaszające organizm, do których należy m.in. mięso, w tym mięso drobiowe. Produkty alkaliczne powinny stanowić około 80% codziennej diety.
Utrzymaniu równowagi kwasowo – zasadowej organizmu sprzyja umiarkowany wysiłek fizyczny, usprawniający procesy detoksykacyjne.
W cięższych przypadkach, zawsze wymagających interwencji lekarskiej, może zostać przepisany produkt leczniczy zawierający cytrynian potasu.
Równowaga kwasowo-zasadowa to stan utrzymania optymalnego stężenia jonów wodoru w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych i zewnątrzkomórkowych ustroju, będący wynikiem licznych mechanizmów homeostazy ustrojowej. W warunkach prawidłowych stężenie jonów wodorowych wewnątrz komórki wynosi 100 nmol/l, co odpowiada pH ok. 7, a w przestrzeni zewnątrzkomórkowej 40?5 nmol/l (pH 7,35-7,45). Stałe stężenie jonów H+ określa się mianem izohydrii. Do oznaczenia parametrów równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie człowieka stosuje się gazometrię. Jest to diagnostyczne badanie laboratoryjne krwi, umożliwiające rozpoznanie i monitorowanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej oraz wymiany gazowej organizmu. Polega ono na pobraniu krwi, najczęściej tętniczej (z tętnicy promieniowej lub udowej) albo kapilarnej (z opuszki palca lub płatka ucha), do specjalnej heparynizowanej strzykawki. Po pobraniu krwi strzykawkę należy szczelnie zamknąć, aby krew nie miała kontaktu z powietrzem.
Na utrzymywanie prawidłowego pH krwi i płynów ustrojowych największy wpływ mają układy buforowe (fosforanowy, wodorowęglanowy, hemoglobinianowy, białczanowy), płuca oraz nerki.
Układy buforowe, które w zależności od aktualnej sytuacji wiążą albo oddają jony wodorowe, zapewniają utrzymanie właściwego pH, pomimo dodawania do nich roztworu kwasu lub zasady.
W płucach pH krwi zależy od ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla (pCO2), a pCO2 przede wszystkim od wentylacji pęcherzyków płucnych. Zmiany wentylacji pęcherzyków płucnych mogą być przyczyną zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej: hipowentylacja powoduje kwasicę oddechową, a hiperwentylacja ? zasadowicę oddechową.
Zasadniczy udział w regulacji pH płynów ustrojowych mają nerki. Ich rola polega na resorpcji zwrotnej przesączonych wodorowęglanów (HCO3?), wydalaniu jonów wodorowych H+ pod postacią kwaśności miareczkowej i jonu amonowego oraz wytwarzaniu HCO3?. Upośledzenie czynności nerek w zakresie tych procesów jest przyczyną kwasicy nieoddechowej (metabolicznej). Nerki są najważniejszym narządem kompensacji pierwotnych zaburzeń oddechowych równowagi kwasowo-zasadowej.
Wiele stanów chorobowych związanych z dysfunkcją układu oddechowego i nerek, izolowanych lub współistniejących, może zaburzać równowagę kwasowo-zasadową.
W przebiegu kwasicy nie zawsze występują objawy kliniczne lub objawy są nieswoiste(np. zmęczenie, nudności i wymioty). Ostra kwasica może również powodować przyspieszony rytm serca i zaburzenia oddychania, stany splątania, bóle głowy.Może prowadzić również do ataków epileptycznych, śpiączki, a czasami nawet do śmierci. Objawy zasadowicy, takie jak osłabienie czy skurcze, są często związane z utratą jonów potasu (K+).
Zakwaszenie organizmu
Do zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej i zakwaszenia organizmu może dojść u osób, w których diecie znajduje się zbyt wiele produktów o odczynie kwasowym. Równowagę mogą również zaburzać używki, takie jak herbata, kawa, alkohol, papierosy.
Wpływ na zakwaszenie organizmu może mieć również restrykcyjna dieta odchudzająca, powodująca przyspieszenie przemiany materii i odwodnienie.
Do zakwaszenia organizmu dochodzi też w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego. W takiej sytuacji podaż tlenu jest niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania mięśni, przez co dochodzi do procesu fermentacji mlekowej, a w konsekwencji do tworzenia kwasu mlekowego.
Przyczynami zakwaszenia organizmu są także stres, niezdrowy styl życia (brak aktywności fizycznej, szybkie tempo życia, nieracjonalne odżywianie).
Sposoby utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej organizmu
Podstawowym sposobem na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu jest wprowadzenie do diety większej ilości produktów o odczynie zasadowym. Należą do nich: kasze, świeże warzywa i owoce (przede wszystkim cytrusy, kiwi, banany, truskawki i arbuz). Korzystnie działa również włączenie do diety większej ilości oliwy z oliwek i innych olejów roślinnych oraz orzechów. Czarną herbatę i kawę lepiej zastąpić herbatą zieloną i kawą zbożową oraz herbatkami ziołowymi.
Ważne jest również, aby zamiast dwóch – trzech posiłków jadać 5 razy dziennie co 2-3 godziny. Posiłki te są wtedy znacznie mniejsze, a proces ich trawienia mniej obciąża organizm.Należy też dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu – powinno się wypijać 2-3 litry płynów dziennie, najlepiej niegazowanej wody mineralnej i naparów ziołowych z roślin wspomagających trawienie oraz procesy przemiany materii, takich jak czystek, mięta, skrzyp i pokrzywa. Dobrym nawykiem jest wypijanie codziennie rano szklanki wody z cytryną. Można do niej dodać łyżkę miodu.
Dieta sprzyjająca utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej opiera się na świeżych, nieprzetworzonych produktach oraz eliminacji produktów zakwaszających organizm, do których należy również mięso, w tym mięso drobiowe. Produkty alkaliczne powinny stanowić około 80% dziennej diety.
Utrzymaniu omawianej równowagi sprzyja umiarkowany wysiłek fizyczny, usprawniający procesy detoksykacyjne.
Leczenie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej polega na rozpoznaniu i leczeniu chorób leżących u jej podstaw oraz zapewnieniu pacjentowi odpowiedniego wsparcia. W większości przypadków, obniżonego lub podwyższonego pH nie leczy się metodą bezpośrednią, jednak w przypadku zagrażającego życiu niskiego poziomu pH podaje się dożylnie jony HCO3- .
Preparatem wspomagającym równowagę kwasowo- zasadową jest suplement diety Alcaneff, zawierający w swoim składzie diwęglan sodu. Ponadto, może on być również stosowany u osób, u których występuje zwiększone ryzyko zakwaszenia organizmu spowodowane nieodpowiednim odżywianiem, a także dla osób uprawiających sporty wytrzymałościowe, nadużywających alkoholu, borykających się z objawami nadkwaśności żołądka (zgaga, wzdęcia, nudności). Ponadto preparat mogą przyjmować osoby, które chcą zadbać o układ moczowy.
W cięższych przypadkach, które ze względu na możliwość wystąpienia groźnych powikłań, zawsze wymagają konsultacji medycznej, lekarz może przepisać Lek zawierający w swoim składzie cytrynian potasu. Według Charakterystyki Produktu Leczniczego, wskazania do jego zastosowania to: wapniowa kamica nerkowa u pacjentów z niskim wydalaniem cytrynianów z moczem, nerkowa kwasica dystalna cewkowa, kwasica metaboliczna w przewlekłej niewydolności nerek przebiegającej bez istotnego zmniejszenia dobowej ilości moczu i bez hiperkaliemii, uzupełnianie niedoboru potasu w ustroju, inne stany patologiczne wymagające przewlekłej alkalizacji moczu.
AUTOR: Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk