Streszczenie
Witaminy to związki organiczne, których obecność w organizmie jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu procesów metabolicznych. Dla człowieka są to związki egzogenne i muszą być dostarczane z pożywieniem. Normalna, odpowiednio zbilansowana dieta powinna być źródłem wystarczającej ilości podstawowych witamin, jednak w przypadku osób odżywiających się nieracjonalnie, unikających spożywania warzyw i owoców, spożywających wysokoprzetworzone produkty,nadmierne ilości węglowodanów i tłuszczów nasyconych, a także palących papierosy i nadużywających alkoholu, ich podaż w pożywieniu może być niewystarczająca. Niedobór witamin lub ich brak może mieć wielorakie, niekiedy bardzo poważne skutki zdrowotne. Tak na przykład niedobór witaminy D3 może prowadzić do zaburzeń gospodarki wapniowej skutkującej krzywicą, niedobór witaminy B1 jest powodem choroby Beri Beri, brak witaminy B12 jest powodem anemii. Brak witaminy C powoduje szkorbut, który do XIX wieku był przyczyną śmierci wielu marynarzy, a brak kwasu foliowego skutkuje zaburzeniami rozwoju płodu i poronieniami. Z tego powodu w bardzo wielu przypadkach należy zastosować suplementację witamin, uzupełniającą ich niedobory w organizmie i zapobiegającą powikłaniom spowodowany mi przez nie.
Witaminy należą do składników odżywczych, bez których organizm człowieka nie może właściwie funkcjonować, a których, poza pewnymi wyjątkami, sam nie syntetyzuje. Witaminy wpływają na rozwój, stan zdrowia i wydolność organizmu. Muszą być dostarczone organizmowi z codzienną dietą.
Przy zbyt małym spożyciu witamin mogą się pojawić zakłócenia w funkcjonowaniu organizmu zwane hipowitaminozami, natomiast zespół chorobowy wywołany głębokim i długotrwałym niedoborem witamin to awitaminoza. Nadmiar wprowadzonych do organizmu witamin, zwany hiperwitaminozą, wywołuje niepożądane skutki zdrowotne w wyniku toksycznego działania zbyt dużej ilości określonej witaminy i może przyczyniać się do wystąpienia specyficznych zaburzeń w stanie zdrowia. Dotyczy to szczególnie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które łatwo kumulują się w organizmie. Nadmiar witamin rozpuszczalnych w wodzie stosunkowo łatwo wydalany jest z moczem.
Działanie witamin w organizmie jest bardzo złożone. Często trudno jest oddzielić działanie jednej witaminy od działania drugiej, ze względu na współzależności występujące między nimi.
Zapotrzebowanie na witaminy powinna pokrywać codzienna dieta, jednak złe nawyki żywieniowe (na przykład unikanie spożywania warzyw i owoców, spożywanie wysokoprzetworzonej żywności), wysokokaloryczna dieta bogata w węglowodany i tłuszcze, a także konserwanty zawarte w żywności ograniczają ich podaż i zmniejszają wchłanianie. Ponadto zawartość witamin w produkowanych na skalę przemysłową produktach spożywczych lub w roślinach hodowanych w przyspieszonych cyklach wegetacyjnych, przy użyciu dużej ilości syntetycznych nawozów i środków ochrony roślin, jest ograniczona. Nadużywanie alkoholu oraz palenie papierosów znacznie zwiększają zapotrzebowanie na witaminy.
Z tych też powodów u wielu osób konieczna jest ich suplementacja. Bardzo dobrymi preparatami są na przykład:
- Calcineff D3 K2, zawierający 600 mg wapnia oraz 1000 IU witaminy D3 z dodatkiem witaminy K2 MK-7,
- Witamina C Labor 1000 mg Natural, zawierająca 1000 mg naturalnej witaminy C z ekstraktu z dzikiej róży (Rosa canina).
Dla dzieci szczególnie polecane są WITAMUSKI – tabletki do ssania, lekko musujące w ustach. Zawierają one wiele witamin i minerałów niezbędnych do prawidłowego rozwoju dziecka, w tym witaminy A, C, B1, B2, B6, B12, D, E, kwas pantotenowy, niacynę oraz biotynę, a także wapń pomagający w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni, w utrzymaniu prawidłowego przekaźnictwa nerwowego oraz w prawidłowym funkcjonowaniu enzymów trawiennych.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Witamina A
Pod nazwą witamina A występuje wiele związków chemicznych, wykazujących aktywność biologiczną tej witaminy. Należą do nich retinol i jego pochodne oraz ß-karoten i niektóre inne karotenoidy.
Źródła witaminy A
Źródłem witaminy A są produkty pochodzenia zwierzęcego oraz roślinnego. W pokarmach pochodzenia zwierzęcego witamina A występuje w postaci retinolu i jego pochodnych. Najobfitszym jej źródłem są podroby, ryby (szczególnie te o wysokiej zawartości tłuszczu), jaja. W produktach roślinnych występuje prowitamina A. Są to karotenoidy, z których najważniejszy jest ?-karoten. Najwięcej karotenoidów znajduje się w marchwi, dyni, czerwonej papryce, sałacie, a z owoców w śliwkach, wiśniach, morelach oraz brzoskwiniach.
W codziennej diecie najważniejszymi źródłami witaminy A są: warzywa, mięso i jego przetwory, tłuszcze, mleko i jego przetwory.
Rola w organizmie
Witamina A jest niezbędna w procesie widzenia, uczestniczy w prawidłowym przebiegu procesów wzrostowych, sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek, działa ochronnie na nabłonek skóry i błon śluzowych, bierze udział w syntezie białek i w przemianach lipidów, pełni rolę ochronną przed działaniem wolnych rodników.
Niedobór witaminy A
Skutkiem niedoboru witaminy A są ślepota zmierzchowa (kurza ślepota), nadmierna suchość rogówki, prowadząca przy dużych niedoborach do ślepoty, zaburzenia wzrostu, rogowacenie i łuszczenie się naskórka, częste infekcje.
Suplementacja witaminy A
W grupach pacjentów o niedostatecznej jej podaży suplementacja daje pozytywne efekty zdrowotne w postaci poprawienia widzenia (szczególnie przy niewielkim natężeniu światła), poprawy procesów wzrostowych, polepszenia stanu skóry i zmniejszenia częstotliwości infekcji.
Witamina D
Jest syntetyzowana w skórze z pochodnej cholesterolu, która pod wpływem promieni UV przekształca się w prowitaminę, a następnie w witaminę D. W naszej szerokości geograficznej, przy długotrwałym niedostatku słońca i zanieczyszczeniu atmosfery, jej synteza jest niewystarczająca i konieczne jest uzupełnianie jej podaży pokarmowej suplementami lub w niektórych przypadkach lekami.
Źródła witaminy D
Podstawowymi źródłami witaminy D w naszej diecie są: pełne mleko, żółtko jaj, masło, margaryna (często dodatkowo wzbogacana w tą witaminę), tłuszcze zwierzęce (szczególnie tran!), wątroba.
Rola witaminy D
Wzmaga wchłanianie jonów: wapnia, fosforu i potasu w jelicie. Warunkuje prawidłowy wzrost i mineralizację kości oraz zębów (reguluje odkładanie się wapnia i fosforu w kościach). Ma również wpływ na prawidłowe działanie układów odpornościowego, sercowo-naczyniowego i nerwowego.
Niedobór witaminy D
Podstawowym objawem znacznego niedoboru jest krzywica.
Ponadto mogą wystąpić: złamania, zwyrodnienia kości, osteoporoza, zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego, stany zapalne skóry, obniżenie odporności, wypadanie zębów, choroby autoimmunologiczne, niektóre nowotwory, przyspieszony proces starzenia.
Suplementacja witaminy D normalizuje gospodarkę wapniowa organizmu, korzystnie wpływa na działanie układu nerwowego i odpornościowego.
Opublikowana przez „British Medical Journal” metaanaliza wskazuje, że właściwy poziom tej witaminy osiągnięty dzięki suplementacji może chronić przed przeziębieniami i grypą [1].
Witamina E
Witamina E to mieszanina trzech tokoferoli. Jest odporna na działanie czynników zewnętrznych. Nadmiar tłustego pożywienia zwiększa zapotrzebowanie na nią.
Źródła witaminy E to: mleko, jaja, masło, oleje roślinne (tłoczone na zimno zawierają jej więcej niż produkowane przemysłowo), wątroba, ryby (zwłaszcza o dużej zawartości tłuszczu), kiełki pszenicy, pieczywo razowe, orzechy, zielone warzywa liściaste.
Rola witaminy E
Warunkuje prawidłową strukturę i ochrania błony biologiczne. Umożliwia syntezę niektórych lipidów, jest przeciwutleniaczem dla nienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy A. Wpływa na metabolizm mięśni. Zapobiega chorobom układu krążenia, wpływa na krzepnięcie krwi.
Niedobór witaminy E
Powoduje on zaburzenia płodności i poronienia, zaburzenia pracy mięśni, szybki rozpad erytrocytów, przyspieszony katabolizm nienasyconych kwasów tłuszczowych, zaburzenia wzrostu, uszkodzenia nerwów, spadek napięcia skóry i jej przebarwienia (plamy starcze), zmęczenie, ogólne osłabienie.
Suplementacja witaminy E
Witamina E pozytywnie wpływa na przebieg procesów rozrodczych. W organizmie działa przede wszystkim jako przeciwutleniacz. Przeciwdziała gromadzeniu się nadtlenków i wolnych rodników. Zapobiega uszkodzeniu naczyń krwionośnych. Chroni organizm przed ryzykiem rozwoju degeneracyjnych chorób metabolicznych. Poza tym opóźnia procesy starzenia.
Witamina K
Jest produkowana przez bakterie jelitowe. Żółć powoduje zwiększenie jej przyswajalności. U pacjentów stosujących antybiotyki i środki przeciwbólowe zapotrzebowanie na nią rośnie.
Źródła witaminy K to wątróbka, olej sojowy, zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe, pomidory, truskawki.
Rola w organizmie
Jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesów krzepnięcia krwi. Uczestniczy w metabolizmie układu kostnego.
Niedobór witaminy K skutkuje zaburzeniami krzepnięcia krwi, wystąpieniem krwawień, zaburzeniami pracy jelit. Jej suplementacja pozytywnie wpływa na te procesy.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Witamina B1 (tiamina, aneuryna)
Jest produkowana przez bakterie jelitowe. Nadmierne spożycie alkoholu, palenie tytoniu, nadmiar cukrów oraz stres zwiększają zapotrzebowanie na tiaminę.
Źródła witaminy B1 to wieprzowina, wątroba, drożdże, pełne ziarna zbóż, płatki owsiane, orzechy, jarzyny, fasola, warzywa liściaste.
Rola w organizmie
Bierze udział w oddychaniu komórkowym, wpływa na metabolizm węglowodanów, tłuszczów i aminokwasów. Warunkuje właściwe funkcjonowanie układu nerwowego, przewodu pokarmowego i układu krążenia. Pomaga w koncentracji i procesie uczenia się.
Niedobór witaminy B1
Brak witaminy B1 w pożywieniu był przyczyną choroby Beri Beri, czyli skrajnej postaci awitaminozy, w dawniejszych czasach prowadzącej najczęściej do śmierci. Beri Beri zaburza pracę układu nerwowego, układu sercowo-naczyniowego oraz układu odpornościowego. Powoduje drżenie, osłabienie i zanik mięśni, kołatanie serca, zaburzenia pamięci oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego, brak łaknienia, zaburzenia pracy układu nerwowego, krążenia i mięśniowego.
Suplementacja witaminy B1 pomaga w zapobieganiu pogorszeniu funkcji umysłowych i dysfunkcji nerwowych, ale także wykazuje właściwości naprawcze w przypadku zaburzeń wynikających z nieprawidłowego poziomu acetylocholiny.
Witamina B2 (ryboflawina)
Źródła witaminy B2 to wątróbka, nabiał, ryby, jaja, mięso, drożdże, pełne ziarna zbóż, warzywa liściaste.
Rola witaminy B2
Stymuluje wzrost i ogólną odporność organizmu, uczestniczących w oddychaniu komórkowym. Wpływa na metabolizm węglowodanów, aminokwasów i tłuszczów. Jest niezbędna w syntezie hemoglobiny. Wspomaga regenerację skóry.
Niedobór witaminy B2 powoduje: zapalenie skóry, błon śluzowych, zajady (pękanie i zapalenie kącików ust), łysienie, zahamowanie wzrostu, obniżenie sprawności umysłowej, zapalenie spojówek i rogówki, nadwrażliwość na światło.
Suplementacja witaminy B2
Wspomaga produkcję czerwonych krwinek, syntezę przeciwciał oraz działanie układu odpornościowego, a także regulację oddychania i procesu wzrostu.
Pomaga w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku, błon śluzowych dróg oddechowych, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry, śluzówki przewodu pokarmowego oraz uczestniczy w przemianach aminokwasów i lipidów.
Ciąg dalszy o witaminach rozpuszczalnych w wodzie w następnym wpisie. 🙂
AUTOR: Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk
BIBLIOGRAFIA
- Martineau A. and all. BMJ 2017;356:i6583Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data