Streszczenie
Zawroty głowy to jedna z dolegliwości najczęściej zgłaszanych lekarzowi pierwszego kontaktu. Dotykają one najczęściej kobiet i osób starszych. Pacjenci skarżą się na uczucie kołysania, wirowania, niestabilności, którym często towarzyszą nudności i wymioty. Ich powodem są zwykle zaburzenia układu błędnikowego. W terapii zawrotów głowy szczególnie istotne jest postawienie precyzyjnej diagnozy. Pozwala to na wybór właściwej terapii, prowadzonej, w zależności od rozpoznanej przyczyny dolegliwości, przez neurologa lub laryngologa. Najczęściej są to szumy subiektywne, występujące bez żadnej zewnętrznej przyczyny. Ich przyczyny mogą być bardzo różne od, na przykład woszczyny zalegającej w kanale słuchowym, po zmiany zapalne w narządzie słuchu o rozmaitej etiologii lub nawet działanie ototoksyczne niektórych leków. Rodzaj stosowanej w takich przypadkach terapii zależy od postawionej diagnozy. Równie często zgłaszaną dolegliwością są szumy w uszach, dotykające 35-45% dorosłych pacjentów.
Zawroty głowy są dolegliwościami często zgłaszanymi lekarzowi pierwszego kontaktu. Najczęściej zaburzenia te dotykają osób starszych i kobiet. Rzadziej uskarżają się na nie mężczyźni.
Pod określeniem ?zawroty głowy? najczęściej rozumie się dwa różne rodzaje dolegliwości. Może to być uczucie kołysania, wirowania (kręci mi się w głowie), ruchu przemieszczenia ciała w stosunku do otoczenia lub otoczenia w stosunku do ciała. Odczucia te są jednak subiektywne i nie mają żadnej zewnętrznej przyczyny. Objawy te występują nagle, często towarzyszy im chwiejność chodu, nudności, niekiedy wymioty. Pacjent potrafi precyzyjnie przedstawić swoje objawy.
Takie dolegliwości klasyfikowane są jako zawroty układowe (klasyczne).
Jako zawroty nieukładowe, klasyfikowane są zaś zaburzenia, w których pacjent ma zwykle kłopoty z ich precyzyjnym opisaniem. Objawiają się one złudzeniem niestabilności, poczuciem niepewności chodu, obawą przed upadkiem, brakiem równowagi.
Zawroty głowy są skutkiem zaburzeń bardzo złożonego układu błędnikowego, dzielącego się na część obwodową i ośrodkową. Błędnik (przedsionek) z jego unerwieniem zaliczamy do części obwodowej, natomiast do części ośrodkowej przynależy jądro przedsionkowe w pniu mózgu, móżdżek, kora mózgowa oraz ich połączenia. Podział klinicznych objawów zawrotów głowy na układowe i nieukładowe jest związany właśnie z budową układu błędnikowego i jego podziałem na te dwie części.
Jednym z objawów towarzyszących zasłabnięciu są właśnie zawroty głowy. U pacjenta występuje wówczas bladość skóry, pocenie się. Pacjent mówi o ?mroczkach przed oczami? i dzwonieniu w uszach, zwykle nie dochodzi jednak do utraty świadomości. Podobne objawy, takie jak uczucie niestabilności i niepewności, mogą być również spowodowane innymi przyczynami, jak na przykład starcze osłabienie ostrości wzroku, uszkodzenia układu ruchowego czy uszkodzenia czucia głębokiego.
LECZENIE ZAWROTÓW GŁOWY
Ze względu na różnorodność przyczyn i objawów zawrotów głowy, szczególne znaczenie ma przeprowadzenie dokładnego wywiadu w celu określenia trapiących pacjenta dolegliwości. Bardzo ważne są takie informacje, jak nagłość występowania symptomów, częstotliwość nawrotów, objawy towarzyszące, jak na przykład nudności, wymioty, czy też szumy w uszach. Ważna jest analiza występowania zawrotów głowy – należy określić, czy ruch powoduje nasilenie tych objawów i czy pozostawanie w stanie spoczynku przyczynia się do ich osłabienia lub nawet ustąpienia, a także czy zamknięcie oczu je zmniejsza czy nasila.
Informacje zebrane podczas wywiadu często pozwalają na odróżnienie układowych zawrotów głowy od tych nieukładowych. Pozwala to na wybór i zlecenie odpowiednich badań diagnostycznych i ewentualnie wcześniejsze rozpoczęcie terapii.
Pierwszym badaniem, jakie wykonuje lekarz, jest najczęściej pomiar ciśnienia tętniczego krwi, aby ocenić, czy przyczyną zawrotów głowy nie jest hipotensja czyli obniżone ciśnienie krwi. Następnie sprawdza się, czy u pacjenta występuje oczopląs i dokonuje się oceny jego charakteru, który może wskazywać na uszkodzenie błędnika, pnia mózgu lub móżdżku. Kolejnym badaniem jest zwykle ocena chodu (szerokość podstawy, zataczanie się) i równowagi pacjenta. Potwierdzeniem najczęstszej przyczyny omawianej dolegliwości (łagodne, napadowe, położeniowe zawroty głowy występujące u około 30% pacjentów) są zawroty głowy i oczopląs występujące podczas manewru Dix-Hallpike?a. Polega on na biernym położeniu na plecy siedzącego na kozetce pacjenta, z głową zwieszoną poza kozetkę i skręconą w bok.
W przypadku diagnozy zawrotów głowy, których przyczyną są zaburzenia błędnika, konieczna jest konsultacja specjalisty laryngologa. W przypadku podejrzenia neurologicznej etiologii zaburzeń, niezbędne jest przeprowadzenie badań obrazowych mózgu, pozwalających na wykluczenie lub potwierdzenie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Leczenie zawrotów głowy polega na podjęciu leczenia objawowego, łagodzącego lub usuwającego dolegliwości oraz, w razie konieczności, rozpoczęciu terapii przyczynowej ? zależnej od postawionej diagnozy.
Pozytywne efekty przynosi też rehabilitacja następstw uszkodzeń układu przedsionkowego.
SZUMY W USZACH
Szum uszny to wrażenie dźwięku słyszane w jednym lub obu uszach przy braku źródła hałasu w otoczeniu. Jest on objawem mogącym towarzyszyć wielu chorobom – to dolegliwość często zgłaszana przez pacjentów. Stwierdzono, że około 35?45% osób dorosłych odczuwa szum uszny, ale jest on też odczuwany przez dzieci. Częstość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem, zwłaszcza po 40. roku życia u kobiet i 50. roku życia u mężczyzn. Do czynników ryzyka wystąpienia szumów usznych należy narażenie na hałas, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość, miażdżyca, cukrzyca czy niedoczynność tarczycy.
Szumy uszne dzieli się na obiektywne i subiektywne.
Większość przypadków, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza, to szumy subiektywne, słyszane tylko przez samego pacjenta. Mogą one powstawać na każdym z odcinków drogi słuchowej, począwszy od ucha zewnętrznego, poprzez ucho środkowe, aż po ucho wewnętrzne. Przyczyny tych szumów są bardzo różnorodne, na przykład woszczyna zalegająca w przewodzie słuchowym, procesy zapalne w uchu środkowym, uszkodzenie ślimaka, działanie oto toksyczne (czyli uszkadzające narząd słuchu) leków (na przykład amikacyny), uraz akustyczny, infekcje wirusowe i bakteryjne. Ponadto, wpływ na powstawanie wrażenia szumów w uszach mogą mieć takie czynniki zewnętrzne, jak alkohol, palenie papierosów, zatrucie tlenkiem węgla. Jednym z powodów mogą być też choroby psychiczne o charakterze omamów słuchowych w przebiegu schizofrenii. Niepokój i zdenerwowanie zwykle nasilają wrażenie szumu usznego. Szumy o dużym nasileniu, występujące bardzo często, mogą znacząco pogorszyć jakość życia i utrudnić normalną egzystencję.Jednak u większości pacjentów nie są one aż tak męczące. Często wydają się być lepiej słyszalne w ciszy. Delikatna, przyjemna muzyka, radio lub telewizor potrafią je zamaskować.
U pacjenta zgłaszającego takie objawy należy przeprowadzić wywiad obejmujący zarówno dokładny opis dolegliwości, jak i ogólny wywiad lekarski obejmujący ogólny stan zdrowia pacjenta i historię przebytych chorób. Ważne jest również zapoznanie się z jego trybem życia, charakterem pracy zawodowej oraz nałogami. Zwykle zaleca się również wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych lub niekiedy radiologicznych oraz, o ile to konieczne, zleca się konsultacje neurologa, psychologa czy psychiatry. Niekiedy mimo starań, nie udaje się ustalić potencjalnej przyczyny szumu usznego.
Szumy obiektywne są obserwowane rzadziej. Mogą być na przykład związane z akcją serca (wtedy mają charakter pulsujący i są zależne od wysiłku fizycznego) lub pochodzenia żylnego, wówczas są niezależne od wysiłku fizycznego. Szumy obiektywne mogą mieć też inne pochodzenie (skurcze mięśni podniebienia i innych mięśni głowy, zaburzenia w stawach skroniowo-żuchwowych, dysfunkcje trąbki słuchowej, ciało obce w uchu zewnętrznym, np. owad).
Leczenie szumów usznych jest trudne i polega najczęściej na podjęciu postępowania zmierzającego do usunięcia przyczyny jego występowania. Dotyczy to oczywiście tylko tych sytuacji, kiedy lekarzowi uda się ustalić taką przyczynę. Nasilenie objawów może zmniejszyć się, jeśli pacjent zaczyna prowadzić racjonalny tryb życia:unika picia alkoholu, mocnej kawy, palenia papierosów, ograniczy ilość spożywanej soli. Ważne jest też zmniejszenie narażenia na hałas. Jeśli chory niedosłyszy na jedno ucho, dobre efekty uzyskuje się protezując ucho niedosłyszące. Są też dostępne aparaty maskujące szumy uszne, tzw. tinnitus masker. Można jednocześnie maskować szum słyszany w jednym uchu, przy równoczesnym zastosowaniu wzmocnienia dźwięku w uchu niedosłyszącym.
W niektórych przypadkach pomocne w leczeniu zawrotów głowy czy też szumów w uszach może być zastosowanie leków zawierających chloroperazynę. Według Charakterystyki Produktu Leczniczego, wskazania do stosowania tego leku to:zapobieganie oraz leczenie nudności i wymiotów, zawroty głowy w zespole Meniere?a i w zapaleniu błędnika, krótkotrwałe, wspomagające leczenie lęku.
AUTOR: Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk