Bez czarny, (Sambucus nigra L.) ? to gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej zaliczany do rodziny bzowatych (Sambucaceae)
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity. Spotyka się go powszechnie na nieużytkach, zaroślach, polanach śródleśnych, na obrzeżach lasów i pól uprawnych. Często jest też nasadzany, jako roślina ozdobna, w ogrodach i parkach (wyhodowano liczne odmiany ozdobne).
Zazwyczaj jest to wysoki, dorastający do 10 m krzew, rzadko ma formę drzewa.
W kosmetyce, w celach leczniczych i spożywczych wykorzystujemy zarówno kwiaty bzu czarnego jak i jego owoce. Po zebraniu zarówno kwiaty jak i owoce poddawane są procesowi suszenia i w tej właśnie formie są one potem wykorzystywane
Drobne, białe kwiaty, rozwijające się zwykle w czerwcu, zebrane są w baldachogrona o średnicy 10 ? 20 cm. Bez kwitnie bardzo obficie, tak więc w porze kwitnienia cały krzew jest aż biały.
Charakteryzują się one silnym, specyficznym, raczej przyjemnym, zapachem, nasilającym się w trakcie procesu suszenia.
We wrześniu ? październiku możemy natomiast zbierać jego owoce. Gdy dojrzeją, są fioletowo ? czarne i mają średnicę 6-8 mm.
Chemizm
Kwiaty bzu czarnego zawierają flawonoidy, glikozydy, rutynę, kwasy fenolowe, trójterpeny, sterole oraz niewielkie ilości garbników i olejku eterycznego.
Owoce bzu czarnego zawierają barwniki antocyjanowe, garbniki, flawonoidy, pektyny, cukry, oraz kwasy organiczne i witaminy.
Działanie:
Kwiat bzu czarnego wykazuje działanie napotne, które wywołane jest pobudzeniem ośrodka odpowiedzialnego za obniżenie temperatury ciała i wydzielanie potu. Ma też, związane z obecnością flawonoidów, właściwości moczopędne. Powoduje też zwiększenie elastyczności ścian naczyń włosowatych i zmniejszenie ich przepuszczalności. Jest to efekt występujące w surowcu rutyny.
Owoc bzu czarnego wykazuje lekkie działanie przeczyszczające i napotne. Działa również słabo moczopędnie. Ma słabe działanie przeciwbólowe (około 160 razy słabsze od morfiny), może także przedłużać i wspomagać działanie leków przeciwbólowych.
Zastosowanie:
Napary z kwiatu bzu czarnego stosuje się w przeziębieniach z podwyższoną temperaturą ciała.
Owoce bzu czarnego tylko wyjątkowo stosowane są per se. Zwykle stosowane są jako jeden ze składników mieszanek ziołowych lub preparatów złożonych. Stosowane są w chorobach przeziębieniowych jako lek napotny a także pomocniczo w skąpym wydzielaniu moczu. Ponadto, odwar stosowany jest jako środek łagodnie przeczyszczający (zwłaszcza u dzieci i osób starszych) a także, pomocniczo, jako słaby środek przeciwbólowy, na przykład w rwie kulszowej, bólach neuralgicznych, migrenie lub w zapaleniu nerwu trójdzielnego.
Bez czarny w kosmetyce
W kosmetyce wykorzystuje się, mający wiele dobroczynnych właściwości olej otrzymywany z nasion bzu czarnego. Odznacza się on on bursztynowym kolorem i charakterystycznym zapachem. Naniesiony na skórę, dość szybko się wchłania, nie pozostawiając tłustego filmu.
Stosuje się go zwykle do pielęgnacji suchej, zniszczonej skóry na przykład dłoni lub stóp. Używany jest również do pielęgnacji zniszczonych włosów.
Ponieważ olej z nasion bzu czarnego hamuje powstawanie zaskórników, polecany jest osobom z tłustą cerą. Ponadto, przyspiesza regenerację skóry trądzikowej oraz łojotokowej. Sprzyjają temu właściwości przeciwzapalne tego oleju
Wyciągi z kwiatów bzu czarnego są też wykorzystywane jako składnik maseczek kosmetycznych oraz kremów.
Bez czarny w kuchni
Wiosną zbieramy w pełni rozwinięte kwiatostany bzu czarnego i przygotowujemy z nich pyszny syrop. Można też przyrządzić placki ich dodatkiem (próbowałem, są naprawdę znakomite, polecam!). Z kwiatów bzu czarnego można też przygotować aromatyczną nalewkę, choć nie każdy polubi jej intensywny, charakterystyczny smak i zapach.
Z zebranych jesienią owoców możemy przygotować sok lub konfiturę, są też ciekawym dodatkiem do dżemu z jabłek lub innych owoców. Pamiętać należy, że spożycie niedojrzałych i nieprzetworzonych owoców skutkować może zatruciem. Opisywano też przypadki alergii na bez czarny.
AUTROR: Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk