Cebula (Allium cepa L.) ? to zwyczajowa nazwa warzywa należącego do rodziny amarylkowatych (Amaryllidoideae Burnett). Jej prawidłowa nazwa botaniczna to czosnek cebula. Do tej samej rodziny zaliczamy także szereg innych gatunków na przykład czosnek lub popularną roślinę ozdobną, często hodowaną w naszych mieszkaniach ? amarylis. Część gatunków roślin z tej rodziny jest trująca, niektóre zaś mają własności halucynogenne, wykorzystywane kiedyś w praktykach szamańskich.
Ponieważ jest to gatunek należący do rodzaju czosnek, prawidłowa nazwa botaniczna to czosnek cebula. Powszechnie, w potocznym języku, używamy jednak nazwy cebula. Czasami młoda cebula, sprzedawana razem ze szczypiorem (czyli liśćmi cebuli) nazywana jest dymką.
Ponieważ dzika cebula wymarła, pochodzenie geograficzne cebuli jest niepewne. Najstarsze zapisy dotyczące używania cebuli obejmują zachodnią i wschodnią Azję. Tak więc jej udomowienie prawdopodobnie miało miejsce w Azji Południowo-Zachodniej lub Środkowej
Ślady cebuli odzyskane z osad z epoki brązu w Chinach sugerują, że cebula była używana jako warzywo już w 5000 r. pne. Starożytni Egipcjanie czcili cebulę, postrzegając jej kulisty kształt i koncentryczne pierścienie jako symbole życia wiecznego. Cebula była używana do pochówków egipskich, o czym świadczą ślady cebuli znalezione w oczodołach Ramzesa IV.
Cebula była oczywiście znana i powszechnie spożywana w starożytnym Rzymie. Oprócz zastosowań kulinarnych była również stosowana w celach leczniczych.
Już w I wieku n.e. Pliniusz Starszy pisał o stosowaniu cebuli i kapusty w Pompejach. Pisał on na temat zdolności cebuli do łagodzenia dolegliwości ocznych, wspomagania snu i leczenia wszystkiego, od owrzodzeń jamy ustnej i zębów, ran po ukąszenia psów, lumbago, a nawet czerwonki.
Pliniusz Starszy, (który podobno był smakoszem), pisze również, że cebula była używana w wielu przepisach rzymskich.
W epoce odkryć pierwsi europejscy osadnicy zabrali cebulę do Ameryki Północnej, gdzie ybko się upowszechniła i była jedną z pierwszych roślin uprawianych przez kolonistów.
Obecnie cebula jest powszechnie uprawiana prawie we wszystkich krajach świata.
Chemizm
W cebuli zawarte są olejki lotne o charakterystycznym zapachu zawierające m.in. disiarczek alilo-propylowy, oraz inne związki siarki i związki alkilowe. Cebula jest przede wszystkim źródłem witaminy C. w związku z tym dawniej odgrywała ważną rolę w diecie marynarzy jako środek zapobiegający szkorbutowi. W tym przypadku ważnym czynnikiem była też łatwość jej przechowywania w długim okresie podróży morskich. W cebuli obecne są także inne cenne związki chemiczne jak kwercetyna, witaminy B1, B2, B3 (PP), E, K, prowitamina A; saponiny, flawonoidy, fruktany, pektyna, niektóre enzymy, sole wapnia, fosforu, krzemu, magnezu, żelaza, cynku i selenu.
Właściwości lecznicze cebuli
Od dawna znane są właściwości przeciwbakteryjne cebuli. Opisywano jej aktywność bakteriobójczą w stosunku do różnych drobnoustrojów, m.in. E.coli i różnych szczepów Salmonella. Jest to efekt zawartej w cebuli allicyny.
Allicyna również obniża stężenie ?złego? cholesterolu (hamuje zarówno powstawanie cholesterolu LDL, jak i jego gromadzenie się w tkankach) oraz podwyższa stężenie ?dobrego? cholesterolu HDL i także zmniejsza tendencję do formowania się zakrzepów oraz pomaga zapobiegać nadciśnieniu, przez co zmniejsza możliwość wystąpienia choroby wieńcowej udaru lub zawału mięśnia sercowego
Lekarze zalecają spożywanie cebuli w przebiegu przeziębienia i grypy ponieważ łagodzi przebieg tych chorób i zmniejsza natężenie objawów. Tu pomocny może być syrop z cebuli.
Ze względu na zawartość chromu, cebula pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi co może pomagać w zapobieganiu cukrzycy.
Ponieważ spożycie surowej cebuli powoduje zniszczenie bakterii w jamie ustnej może ono pomagać w profilaktyce próchnicy.
Ze względu na obecność fruktanów, cebula stosowana po antybiotykoterapii pomaga odbudować florę jelitową.
Skutkiem zawartości w cebuli znacznej ilość kwercetyny, związku który działa przeciwko wolnym rodnikom, jest zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka.
Ponieważ kwercetyna pomaga hamować działanie związków wywołujących zapalenie, spożywanie cebuli może tez być pomocne u osób z chorobami reumatycznymi poprzez zmniejszenie bólu i obrzęków.
Zawarte w cebuli minerały (m.in. krzem i wapń) mają wszechstronny, pozytywny wpływ na zdrowie kości. Ich spożycie, poprzez zmniejszenie ryzyka hipokalcemii, zmniejsza ryzyko złamań i może być korzystne u osób z osteoporozą.
Aby złagodzić ból i obrzęk, rozgniecioną cebulę można przyłożyć w miejscu ukąszenia owadów (potwierdzone i przetestowane na moim synu).
Cebula w kuchni
Cebula jest warzywem powszechnie stosowanym w kuchni prawie na całym świecie. Można ją spożywać na surowo – jako dodatek do sałatek. Trudno też sobie wyobrazić tradycyjnego śledzia bez cebuli. Ponadto, cebula jest niezastąpionym dodatkiem do sosów czy też gulaszu. Jednym z moich ulubionych dań jest zupa cebulowa. Z bardziej oryginalnych zastosowań można wymienić konfiturę z cebuli.
Cebula jest bardzo niskokaloryczna. W 100 g tego warzywa jest ok. 40 kcal, tak więc można ją spożywać bez obawy wzrostu BMI, pamiętać jednak należy, że dodatki do niej mają zwykle wyższą kaloryczność.
AUTOR: Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk