Zaburzenia lękowe i depresyjne

Streszczenie

Depresja jest poważnym problemem społecznym. To najczęściej spotykane zaburzenie psychiczne, dotykające kilkunastu procent populacji, częściej kobiety niż mężczyzn.

Objawami depresji są stopniowa utrata odczuwania przyjemności, zainteresowań, ograniczenie aktywności życiowej, pesymistyczna ocena własnej osoby oraz własnej wartości, poczucie bycia bezwartościowym i niepotrzebnym. Często występują też poczucie utraty sensu życia, a nawet myśli samobójcze. Samobójstwa występują dwudziestokrotnie częściej u pacjentów z depresją niż wśród zdrowej populacji. Depresji często towarzyszą również zaburzenia lękowe. Pacjentowi trudno określić, czego konkretnego się boi.Lęk niejednokrotnie ma charakter przewlekły, a jego nasilenie stopniowo narasta i zmniejsza się; często jest umiejscawiany przez pacjenta gdzieś w środku ciała, na przykład w klatce piersiowej.

W rozwoju zaburzeń lękowych  ważną rolę odgrywają czynniki psychologiczne.Przyczyny ich powstawania można rozważać w pełni, uwzględniając także czynniki biologiczne, środowiskowe, społeczne czy kulturowe. Każdorazowo rozpatruje się je indywidualnie, biorąc pod uwagę konkretnego pacjenta i konkretne zaburzenia. Zaburzenia depresyjne i lękowe są poważnymi schorzeniami psychicznymi, mającymi ogromny, negatywny wpływ na życie pacjenta i jego bliskich. Każdorazowo wymagają one pilnej interwencji lekarskiej. Kompleksowe leczenie należy koniecznie rozpocząć tuż po rozpoznaniu choroby. Należy pamiętać, że terapia rozpoczęta na wczesnym jej etapie daje zdecydowanie lepsze efekty.

DEPRESJA

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym i jedną z głównych  przyczyn orzekania niesprawności i niezdolności do pracy na świecie. Szacuje się, że choruje na nią kilkanaście procent populacji osób dorosłych. Choroba ta dotyka dwa razy częściej kobiety. Co dziesiąty pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu z powodu innych dolegliwości ma pełnoobjawową depresję, a drugie tyle osób cierpi z powodu pojedynczych objawów depresyjnych. Niestety ponad połowa tych przypadków pozostaje nierozpoznana, a spośród osób z rozpoznaną depresją jedynie połowa otrzymuje adekwatne leczenie. Z tego względu niezwykle ważną dla każdego (nie tylko dla lekarza) kwestią jest znajomość natury i objawów depresji oraz podstaw jej diagnostyki i leczenia.

Objawy depresji

• Stopniowa utrata (aż do całkowitego zaniku) odczuwania przyjemności i radości z życia, umiejętności cieszenia się rzeczami, które do tej pory sprawiały pacjentowi radość, zobojętnienie, drażliwy nastrój, smutek, trudności w kontrolowaniu własnych emocji, impulsywność.
• Stopniowa utrata zainteresowań, ograniczenie aktywności życiowej, trudności w podejmowaniu różnych czynności i działań, aż do skrajnego zaniechania tych czynności (abulia) ? na przykład niemożność wstania z łóżka, wykonania najprostszych czynności higienicznych, jak ubranie się, umycie, uczesanie. Stopniowa utrata energii życiowej i zmniejszenie wrażliwości na bodźce emocjonalne (apatia). Wzmożona męczliwość, przewlekłe zmęczenie z ograniczeniem codziennej aktywności, a czasami pobudzenie psychoruchowe z poczuciem zwiększonego napięcia wewnętrznego, niepokoju oraz niemożnością znalezienia sobie miejsca.
• Myślenie depresyjne – pesymistyczna ocena własnej osoby oraz własnej wartości, poczucie bycia bezwartościowym i niepotrzebnym.
• Poczucie utraty sensu życia, beznadziejności, myśli o śmierci. Może to być pragnienie śmierci drogą naturalną lub nawet myśli o popełnieniu samobójstwa. Stwierdzono, że zdecydowana większość, bo aż 80% ofiar samobójstw, to osoby z zaburzeniami psychicznymi. Choroba psychiczna stanowi najistotniejszy czynnik ryzyka samobójstwa. Największym ryzykiem obarczeni są chorzy na depresję nawracającą i depresję w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Różne statystyki mówią o 15?20% ryzyku samobójstwa wśród chorych na depresję. W przypadku tych chorób samobójstwo zdarza się ponad dwudziestokrotnie częściej niż w populacji ogólnej.

W przebiegu depresji często występują też inne, mniej typowe dolegliwości, które często utrudniają właściwe rozpoznanie i bywają przyczynami błędów diagnostycznych. Wśród nich należy wymienić następujące grupy objawów: zaburzenie koncentracji i uwagi, pogorszenie pamięci i funkcji poznawczych, zaburzenia snu, zmniejszenie lub utrata apetytu, spadek popędu seksualnego. U kobiet mogą wystąpić zaburzenia cyklu płciowego i  miesiączkowania.

Depresja to choroba, którą można i należy leczyć; jej objawy mogą mieć charakter zarówno nawracający, jak i przewlekły. Obecnie dostępne są coraz lepsze metody terapii, z jednej strony zapewniające większą skuteczność, a z drugiej ?coraz mniej obciążające.

Leczenie depresji

Celem leczenia depresji jest ustąpienie objawów i przywrócenie funkcjonowania na poziomie sprzed choroby oraz zapobieganie nawrotom. Pacjent podczas terapii powinien ściśle współpracować z lekarzem, a ten powinien zachęcić go do samoobserwacji, zadawania pytań oraz wyznaczania własnych celów. To wszystko znacząco zwiększa skuteczność  procesu leczenia. Wybierając metody i sposób terapii lekarz powinien kierować się również preferencjami pacjenta. Szczególnie ważna jest też edukacja chorego i jego rodziny na temat przyczyn, objawów, przebiegu, czasu trwania i następstw tej choroby. Pacjent i jego bliscy muszą wiedzieć, że bardzo istotne jest regularne przyjmowanie leków, a każda samowolna modyfikacja, zmniejszenie dawkowania lub przerwa w leczeniu mogą prowadzić do nawrotu choroby lub zaostrzenia jej przebiegu. Aż do momentu uzyskania remisji objawów, wizyty u lekarza powinny być częste, nawet co 1?2 tygodnie, a następnie raz w miesiącu. Najlepsze efekty daje kompleksowe leczenie depresji, czyli takie, które łączy zarówno metody farmakologiczne (właściwie dobrany lek/leki przeciwdepresyjne) oraz psychoterapię i psychoedukację.

ZABURZENIA LĘKOWE

Lęk wprawdzie nie jest typowym objawem depresji, ale bardzo często jej towarzyszy. Pacjentowi, choć ma poczucie stale utrzymującego się lęku, trudno określić, czego konkretnego się boi (lęk nieokreślony). Lęk niejednokrotnie ma charakter przewlekły, jego nasilenie stopniowo narasta i zmniejsza się (lęk wolno płynący), często jest umiejscawiany przez pacjenta gdzieś w środku ciała, na przykład w klatce piersiowej.

Zaburzenia lękowe to grupa bardzo różnorodnych zaburzeń, które jednak mają wspólną genezę historyczną, związaną z pojęciem ?nerwicy?, a w ich powstawaniu, rozwoju i przebiegu bardzo istotną rolę odgrywają czynniki psychologiczne.

W rozwoju zaburzeń nerwicowych ważną rolę odgrywają czynniki psychologiczne, a przyczyny ich powstawania można rozważać jak w przypadku depresji w pełni, uwzględniając także czynniki biologiczne, środowiskowe, społeczne czy kulturowe. Każdorazowo rozpatruje się je indywidualnie, biorąc pod uwagę konkretnego pacjenta i konkretne zaburzenia.

Fobie

Do tej grupy zaburzeń zalicza się między innymi klaustrofobię, fobie społeczne czy specyficzne postacie fobii. Lęki fobiczne wywołane są jakimś obiektywnie niegroźnym czynnikiem lub sytuacją, które pacjent odbiera jako zagrażające, odczuwając w ich obecności dyskomfort, cierpienie i lęk. Nawet myślenie o takich sytuacjach może powodować pojawienie się lęku.

Opisano wiele rodzajów fobii dotyczących różnych czynników i okoliczności:

• ailurofobia ? lek przed kotami,
• akrofobia ? lęk przed przebywaniem na wysokości,
• arachnofobia ? lęk przed pająkami,
• awiatofobia ? lęk przed podróżowaniem samolotem,
• emetofobia ? lęk przed wymiotami,
• hemofobia ? lęk przed widokiem krwi,
• keraunofobia ? lęk przed piorunami,
• kizofobia ? lęk przez zanieczyszczeniami,
• klaustrofobia ? lęk przed przebywaniem w zamkniętych, małych pomieszczeniach,
• kynofobia ? lęk przed psami,
• nyktofobia ? lęk przed ciemnością,
• odontofobia ? lęk przed dentystą, leczeniem zębów,
• ofidiofobia ? lęk przed wężami,
• zoofobia ? lęk przed zwierzętami.

Istnieją również fobie niespecyficzne, w których lęk nie jest ograniczony do konkretnych zewnętrznych czynników, ale jest tzw. lękiem nieokreślonym, niedającym się na początku przypisać żadnej konkretnej sytuacji ani też przewidzieć. Funkcjonowanie społeczne osoby z takimi izolowanymi fobiami, zazwyczaj zależy od jej możliwości unikania tych sytuacji. W przypadku nasilonych objawów i pogorszenia funkcjonowania, stosuje się terapię poprzez odwrażliwianie, polegające na oswajaniu pacjenta ze stresogenną sytuacją poprzez stopniowe, łagodne konfrontowanie go z nimi. Farmakoterapię w przypadku fobii specyficznych stosuje się rzadko.

Nerwica natręctw

Polega na występowaniu nawracających, stereotypowych natrętnych myśli i/lub przymusowych czynności. Pacjent próbuje się im przeciwstawiać , ale próby te zazwyczaj są bezskuteczne. Mimo własnego sprzeciwu pojawiają się u chorego natrętne, niechciane myśli (obsesje) lub przymusowe wykonywanie pewnych niechcianych czynności. Zarówno te myśli, jak i czynności, są zwykle nieprzyjemne dla pacjenta. Mogą one dotyczyć rzeczy czy wydarzeń przykrych, obscenicznych, bluźnierczych, agresywnych; niekiedy układają się w całe ciągi myślowe. Pacjent uważa je zwykle za własne myśli. Podobnie wykonywane czynności kompulsyjne mogą być niechciane, ale pacjent ?musi je wykonać? pomimo prób opierania się im. Mogą to być pojedyncze czynności (np. częste, natrętne mycie rąk, wielokrotne sprawdzanie zamknięcia drzwi i okien, wyłączenia gazu), aż do powtarzających się przymusowo zachowań złożonych z szeregu następujących po sobie, często bezsensownych zestawów czynności.

Istotnym problemem, mającym ogromny, negatywny wpływ na pacjentów, jest fobia społeczna.To stan nasilonego pobudzenia (strach, przyspieszona akcja serca, rumienienie się, pocenie się) w sytuacjach konieczności publicznego wystąpienia. Prowadzi to do słabszego rozwinięcia umiejętności społecznych, pogorszenia funkcjonowania społecznego, a w efekcie unikania sytuacji społecznych.

Zaburzenia lękowe i depresyjne często uniemożliwiają normalną egzystencję chorego, a często także jego bliskich. Konieczne jest podjęcie terapii, możliwie na jak najwcześniejszym etapie choroby. Należy zawsze pamiętać, że terapia jest zwykle tym skuteczniejsza, im wcześniej zostanie podjęta. Jednym z powszechnie stosowanych w terapii takich zaburzeń leków jest dimaleinianperazyny. Zgodnie z Charakterystyką Produktu Leczniczego, jest to lek przeciwpsychotyczny stosowany w leczeniu ostrej i przewlekłej schizofrenii, ostrych zaburzeń psychotycznych z urojeniami, lękami, omamami, utratą poczucia osobowości, katatonii, manii oraz pobudzenia psychomotorycznego.

 

AUTOR: Dr n. farm. Andrzej Tarasiuk